გრაფიკულ კონტენტთან მუშაობა

ტრავმასთან დაკავშირებულ ხატებთან/იმიჯებთან გამკლავება: სტანდარტული ოპერაციული პროცედურის შემუშავება

გევინ რიზი

გევინ რიზი არის ჟურნალიზმისა და ტრავმის დარტ ცენტრის (Dart Center) ევროპის ოფისის დირექტორი. ატარებს ტრავმაზე ცნობიერების ამაღლების სემინარებსა და ტრენინგებს. მუშაობდა პოლიტიკისა და ბიზნესის ახალ ამბებზე ინგლისსა და იაპონიაში სხვადასხვა ახალი ამბების სააგენტოსთვის. ასევე, მუშაობდა „ბიბისის“ მეოთხე არხისთვის – აკეთებდა დოკუმენტურ ფილმებს.

სტანდარტული ოპერაციული პროცედურა – ს.ო.პ. (Standard Operating Procedure, S.O.P.) გარკვეული ამოცანის გადაჭრისას სისტემური მიდგომის გამოყენების საშუალებას გვაძლევს. წინამდებარე სახელმძღვანელო მიმოიხილავს სტრუქტურირებული ნაბიჯების მიმდევრობას, თუ როგორ შევქმნათ პერსონალიზებული სამუშაო პროცესი სიკვდილის, ფიზიკური ტრავმისა და ძალადობის ამსახველი სხვა გრაფიკული შინაარსის დასამუშავებლად.

სანამ კითხვას გააგრძელებთ, დარწმუნდით, რომ ყურადღებით წაიკითხეთ დარტ ცენტრის რჩევები და ინსტრუქციები ტრავმულ ხატებთან/იმიჯებთან მუშაობის შესახებ. ხსენებული ჩამონათვალი ეხება შემდეგ საკითხებს:

რატომ შეიძლება გაააქტიუროს სხეულის ბიოლოგიური განგაშის სისტემა მძიმე შინაარსის მასალის გადახედვამ, მაშინაც კი, როდესაც მომხდარიდან შორს იმყოფებით.
რატომაა, რომ ჟურნალისტებს მაინც სჭირდებათ ზომების მიღება ტრავმული ზემოქმედების შესაძლო უარყოფითი შედეგებისგან თავის დასაცავად, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი მაღალი გამძლეობით გამოირჩევიან.
რატომ არის სასარგებლო, ვიფიქროთ ტრავმულ ხატებზე, როგორც ერთგვარ რადიაციაზე, რომლის ზემოქმედების ხარისხი, შეიძლება, დოზაზე დამოკიდებული იყოს.
არააუცილებელი ზემოქმედების/ექსპოზიციის მინიმუმამდე დაყვანის მნიშვნელობა.
საკუთარ თავზე ზრუნვის საჭიროება და სოციალური კავშირების შენარჩუნების მნიშვნელობა.

წინამდებარე სახელმძღვანელო დეტალურად განიხილავს ტრავმულ ხატებთან გამკლავების სპეციფიკურ პროცედურებს.

მომხმარებლის მიერ შექმნილი ტრავმული შინაარსი (User Generated Content, UGC) ჩვენს ყურადღებას შესაძლოა იმ სახით მოითხოვდეს, რასაც ბოლომდე ვერ ვაცნობიერებთ. ზოგჯერ შეიძლება მზერის არიდების აუცილებლობა ვიგრძნოთ; სხვა შემთხვევაში, შეიძლება მასალამ ბოლომდე ჩაგვითრიოს, თითქოს ყურებას გვაიძულებს. ძალადობრივი შინაარსის ხატები არა მხოლოდ ჰყვება კონკრეტულ დროსა და ადგილას მომხდარ ამბავს, არამედ, ასევე, შეუმჩნევლად ახდენს გავლენას ინფორმაციის გადამუშავების პროცესზე. როდესაც პირისპირ ვრჩებით საშინელების ამსახველ ვიზუალურ გამოსახულებებთან, ხშირად თავს ინტელექტუალურად ნაკლებად მოქნილად ვგრძნობთ; შედეგად, ისტორიის განზომილებების თვალსაზრისით, შესაძლოა შეზღუდულ ვერსიაში „გავიჭედოთ“.

ამ ზემოქმედებისთვის წინააღმდეგობის გაწევა მნიშვნელოვანია როგორც ახალი ამბების შესახებ განსჯის უნარის შენარჩუნებისთვის, ასევე საკუთარ თავზე ზრუნვის თვალსაზრისით. ტრავმასთან დაკავშირებული კვლევებიდან ჩვენთვის ცნობილია, რომ ტრავმული ექსპოზიციის განცდაზე კონტროლის სიძლიერე მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ადამიანის მედეგობას [1]. მარტივი რიტუალები, განხილვისთვის გამოყოფილი შესვენებები და სხვა აქტივობები, რომელიც ტრავმულ შინაარსსა და ჩვენ შორის გარკვეული მანძილის ჩამოყალიბებაში გვეხმარება, აძლიერებს განცდას, რომ მასალაზე პასუხისმგებელი ადამიანია, და არა პირიქით.

ტაქტიკა: უძრავი გამოსახულებების და ვიდეომასალის დამუშავება

სახელმძღვანელოს წინამდებარე ნაწილში განხილულია მასალის დამუშავების რამდენიმე ვარიანტი. შესაძლოა, ყველა შემოთავაზება არ იყოს თქვენი სიტუაციის ან შესასრულებელი სამუშაოსთვის რელევანტური, ამიტომ, ნუ მოერიდებით ექსპერიმენტებს.

ნაბიჯი 1. შეჩერდით

თუ იცით, რომ მასალა გრაფიკულია, ნუ დაიწყებთ ყურებას დაგეგმილი პროცედურის გარეშე. თუ შინაარსი თქვენთვის მოულოდნელი აღმოჩნდება, დაუყოვნებლივ შეწყვიტეთ ყურება და გაწყვიტეთ ავტოპილოტზე წინსვლის ტენდენცია. თუკი ვიდეოზე მუშაობთ, მასალაში დროის ჩარჩოს განმსაზღვრელი (play-head frame) არატრავმულ გამოსახულებაზე დააფიქსირეთ.

ნაბიჯი 2. გაწყვიტეთ და შემდეგ გადაწყვიტეთ

მარტივმა რიტუალებმა შესაძლოა კარგი სამსახური გაგიწიოთ: სხვადასხვა მოწყობილობების გამოყენება განწყობის შესამსუბუქებლად, დისტანციის შექმნა, შემდეგ საფეხურებზე უფრო გააზრებული მიდგომის გამოყენება. თქვენი საკუთარი ს.ო.პ.-ის ფარგლებში შეგიძლიათ ჩამოთვლილი ტექნიკები სცადოთ, სანამ გადასამუშავებელ მასალას დაუბრუნდებით:

შეიცვალეთ მასალის ყურების პოზიცია, მაგალითად, ადექით, მოაშორეთ თვალი ეკრანს. გაიხედეთ ფანჯრიდან, ან უყურეთ რაიმე ცოცხალს – ფოთლებს, ან ოთახის მცენარეს; ამან შეიძლება „გადატვირთვა“ დააჩქაროს [2].
გამოიწრთეთ თავი − ჩაიცვით წარმოსახვითი დამცავი ტანსაცმელი, მაგალითად, საწვიმარი; ან, წარმოიდგინეთ, რომ ეკრანსა და თქვენს შორის ტყვიაგაუმტარი შუშაა. მოცემულ ტექნიკას სასამართლო სამედიცინო ექსპერტები იყენებენ.
ღრმა სუნთქვა. ეკრანთან მუშაობისას ჩვენ შედარებით ზედაპირულად ან არათანაბრად ვსუნთქავთ. ღრმა დიაფრაგმული სუნთქვა ხელს უწყობს დისტრესზე სხეულის რეაქციის შერბილებას; სუნთქვის ტექნიკას სხვა პროფესიის წარმომადგენლებიც იყენებენ ძლიერი სტრესის პირობებში. ისუნთქეთ მუცლით, ნელა ჩაისუნთქეთ ცხვირიდან და ამოისუნთქეთ პირით, ამოსუნთქვა უფრო გრძელი უნდა იყოს, ვიდრე ჩასუნთქვა. სამხედრო მოსამსახურენი ამგვარ ტექნიკას „ტაქტიკურ სუნთქვას“ უწოდებენ.

რელევანტური კითხვები შეიძლება იყოს:

მჭირდება ამ მასალის ახლა ნახვა? თუ ამის საშუალება გაქვთ, უმჯობესია მასალასთან დაღლილმა არ იმუშაოთ; იხილეთ ნაბიჯი 6 უფრო დეტალური ინფორმაციისთვის.
მთლიანად უნდა ვნახო, თუ მხოლოდ ნაწილები?
მჭირდება თუ არა ამის ნახვა საერთოდ? როგორ ერგება ეს მასალა მოვლენების ახსნის ან ამბის გადმოცემის ჩემეულ მიზანს? თუ იცით, რომ მასალა მოძველდა, მისი გამოყენება არ შეიძლება, ან ის არ შეესაბამება თქვენს ამოცანას, საუკეთესო გადაწყვეტილებაა არ დაიწყოთ მისი დამუშავება.

ნაბიჯი 3. გამართეთ მექანიზმი

მასალის დამუშავებისას რაკურსის შეცვლა შეიძლება დაგეხმაროთ გარკვეული დისტანციის შემუშავებაში. სცადეთ შემდეგი:

ეკრანზე ფანჯრის პოზიციის შეცვლა და დაპატარავება. ეს დაარღვევს მასალის თხრობის ნაკადს და დისტანცირების საშუალებას მოგცემთ.
ხმის დაწევა ან სრულად გამორთვა. ხშირად ჩვენზე ყველაზე ძლიერ გავლენას ხმა ახდენს. ყოველთვის შეძლებთ ხმის კვლავ ჩართვას, თუკი დაგჭირდებათ.
ფერის სიმკვეთრის დაწევა სატურაციის (გაჯერების) რეგულირებით (თუ ტექნიკა ამის საშუალებას იძლევა). სატურაციის ბოლომდე ჩაწევა გამოსახულებას შავ-თეთრად გადააქცევს.

ნაბიჯი 4. იყავით აქტიური და ანალიტიკური

როდესაც მასალას გადასამოწმებლად უბრუნდებით, შეიძლება დაგჭირდეთ მისი დეტალურად ყურება რეალურ დროში, ჩართული ხმით. მაგრამ, დაფიქრდით, რამდენად აუცილებელია ეს თქვენი მიმდინარე დავალებისთვის − შეიძლება ამას უბრალოდ დასწავლილი ჩვევის გამო აკეთებთ. ქვემოთ წარმოგიდგენთ რამდენიმე ტექნიკას, რომელიც არასაჭირო ზემოქმედების მინიმუმამდე დაყვანაში დაგეხმარებათ:

გააკეთეთ ჩანაწერები, რითაც მინიმუმამდე დაიყვანთ დისტრესული მასალის განმეორებით ყურების საჭიროებას. თუკი ერთმანეთს ადარებთ ვიდეოებს ან სხვა გამოსახულებებს, შეიძლება აღმოაჩინოთ, რომ ტანსაცმლის, არქიტექტურული დეტალების ან დამნაშავეების სახეების ცალკეული კადრები სრულიად საკმარისიაადგილმდებარეობის დასადგენად, ან მასალის სხვა ჩანაწერთან შესადარებლად.
გამოიყენეთ სწრაფი გადახვევის ფუნქცია, ან გადააადგილეთ კურსორი დროის სკალის გასწვრივ უარყოფითი ემოციების გამომწვევი ნაწილების მოსაძებნად. თუ არ გჭირდებათ მათი დეტალურად ნახვა, შეგიძლიათ არც ნახოთ.
აუდიო კონტროლის მართვა. თუ საჭიროა ხმოვანი მასალის გაცნობა, ათამაშეთ რეგულატორი ზემოთ და ქვემოთ, ისეთი მოძრაობით, თითქოს ძველ რადიოს საჭირო სადგურზე რთავთ.
დაბლოკეთ ვიდეო გამოსახულების ყველაზე დისტრესული ნაწილები, რათა დანარჩენ მასალასთან მუშაობა უფრო ეფექტურად შეძლოთ. დაფიქრდით კადრის დროებით დაფარვაზე(მაგალითად, შავად); ან მარტივი, დაბალტექნოლოგიური გადაწყვეტილებისთვის, ეცადეთ მიადოთ წიგნი ან მუყაოს ნაჭერი ეკრანს. ზოგჯერ, ყველაზე ძლიერი დისტრესის გამომწვევი სულაც არ არის დაზიანების უშუალო გამოსახულება; ბავშვის პირადი ნივთები ან ტანსაცმელი შეიძლება უფრო მძიმე სანახავი იყოს, თუ ეს საკუთარ შვილებს გახსენებთ.
სპეციფიკური მითითებები ვიდეო რედაქტორებისთვის: მოერიდეთ „ლუპინგის“ გამოყენებას ან მუშაობას დინამიკურ ამოჭრილ რგოლებთან, როდესაც ამუშავებთ სიკვდილის ან სხეულის ნაწილების გამოსახულებებს; შეგიძლიათ გამოიყენოთ კლიპების მინიატურული ესკიზები (thumbnails) ნაკლებად ინტენსიური გამოსახულებებისათვის (არ დაგავიწყდეთ ფერადი კოდის მინიჭება, მონიშვნა და კლიპების დასათაურება დისტრესული შინაარსის ნათლად გამოსახატად). შეძლებისდაგვარად გამოიყენეთ დროებითი ჩარჩოები, რაც საშუალებას მოგცემთ ვიდეოს განმეორებით ნახვას თავი აარიდოთ, როდესაც ამის საჭიროება არ იქნება. განსაკუთრებულად ტრავმულ ეპიზოდებზე სამუშაოდ საუკეთესო დროის გამოსანახად შეიძლება თქვენს პროდიუსერთან გასაუბრება დაგჭირდეთ. იდეალურ შემთხვევაში, როდესაც დაღლილი ხართ, თქვენს ინტერესებში არ შედის ამ სცენების განუწყვეტელი დამუშავება. იხილეთ ნაბიჯი6 დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად.
სპეციფიკური მითითებები თარჯიმნებისთვის: მაშინაც კი, როდესაც თარგმნის შესასრულებლად აუდიო ჩანაწერის დეტალურად მოსმენა გჭირდებათ, ნუ მოერიდებით ექსპერიმენტებს დამცავი დისტანციის შესაქმნელად. მაგალითად, თუ თქვენ ჩანაწერს შიფრავთ, შეგიძლიათ სცადოთ მზერის გადატანა ბეჭდვის დროს და ფოკუსირება სუბიექტის მეტყველების რაიმე აბსტრაქტულ თვისებაზე, მაგალითად, აქცენტზე ან სიტყვების სახასიათო არჩევანზე. მოძალადეებთან დაკავშირებულ მასალაზე მუშაობისას ჟურნალისტებს ეხმარებათ მოძალადეების არაადეკვატურად ადამიანად წარმოდგენა ძლიერის ნაცვლად. შეიძლება, იუმორიც დაგეხმაროთ. უზრუნველყავით რეგულარული შესვენებები, რათა მასალასთან მუშაობა გადაღლილს არ მოგიწიოთ. იხილეთ ქვემოთ მოცემული ნაბიჯი 6.

ნაბიჯი 5. გაითვალისწინეთ კოლეგები: შედით და მონიშნეთ

არასდროს გადასცეთ მატრავმირებელი გამოსახულებები თანამშრომელს გაფრთხილების გარეშე. ადამიანები მეტად უძლებენ შოკისმომგვრელ შინაარსს, თუკი მათ შესაძლებლობა ეძლევათ წინასწარ შეამზადონ დაცვის შინაგანი ძალები. სერვერზე დარჩენილი ფაილები ასევე შესაბამისად უნდა იყოს სახელდებული. იდეალურ შემთხვევაში, მათზე საერთო წვდომა შეზღუდული უნდა იყოს, რათა მინიმუმამდე დავიყვანოთ კოლეგების მიერ შემთხვევით ნახვები. გაითვალისწინეთ შემდეგი:

სტანდარტული, მკაფიო და არაორაზროვანი სათაურის დამატება ელ-ფოსტის საგნობრივ სათაურებსა და საინფორმაციო ბიულეტენებში. მაგალითად: „გაფრთხილება: შეიცავს ტრავმული შინაარსის ბმულებს“.
მასალის თანდართულ შენიშვნებში შესაბამისი აღწერის უზრუნველყოფა, როგორიცაა„სხეულის ნაწილები“, „წამების ნიშნები“, „თავის მოკვეთა“, და სხვა. აუცილებლად მიუთითეთ, თუკი მასალა ეხება ბავშვებს ან სქესობრივ ძალადობას.
დროითი კოდების მოკლე ჩაწერა ვიდეოჩანაწერის ყველაზე მძიმე ნაწილების მოსანიშნად. ეს შესაძლებლობას მისცემს ადამიანებს გამოტოვონ მონაკვეთები, რომელთა ნახვაც არ სჭირდებათ.

ნაბიჯი 6. შეისვენეთ კონცენტრირების სირთულეების შემჩნევისას

კვლევა გვიჩვენებს, რომ დაღლის დროს ემოციური გადატვირთვის მიმართ ყველაზე მოწყვლადი ვხდებით. ასევე, ნეირომეცნიერები ვარაუდობენ, რომ დაღლილები ბოლომდე არ ვიყენებთ ჩვენი ტვინის ანალიტიკურ ფუნქციებს, რის შედეგადაც მეტად ალბათურია ტრავმული ხატები იმგვარად „ჩავიწეროთ“, რომ შემდგომ ის ღამის კოშმარის ან შემოჭრების სახით დაგვიბრუნდეს (მაგალითად, მასალასთან მიბრუნება იმ ეჭვით, რომ პერიფერიული მზერით თვალი მოჰკარით პოტენციურ თავდამსხმელს, ან რაიმე სხვა ელემენტს, მხოლოდ იმის აღმოსაჩენად, რომ იქ არაფერია)[3]. თუ დაღლა, აჟიტირება იგრძენით, ან ხვდებით, რომ გაფანტული ხართ, არასდროს დაუშვათ, რომ მასალამ წაგლეკოთ; პატერნის შესაცვლელად რაიმე მოიმოქმედეთ. ამაში შეიძლება დაგეხმაროთ ქვემოთ ჩამოთვლილი სტრატეგიები:

რეგულარულად შეისვენეთ, მოსცილდით ეკრანს და შეცვალეთ ხედვის კუთხე. სუფთა ჰაერზე გასვლა და სადმე გასეირნება ყოველთვის კარგი იდეაა (თუ თქვენს ხელმძღვანელს არ ესმის, რატომ გჭირდებათ ამის გაკეთება, აუხსენით მიზეზი და გაუგზავნეთ წინამდებარე სახელმძღვანელო პრინციპები).
ყურადღება მიაქციეთ თქვენს ბაზისურ ფიზიკურ საჭიროებებს. არასათანადო კვებამ ან ჭამის გამოტოვებამ, წყლის არასაკმარისი რაოდენობით მიღებამ და ზედმეტმა კოფეინმა შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს ტვინის უნარზე ეფექტურად გაუმკლავდეს შემაშფოთებელი შინაარსის მასალას.
გამოყავით დრო ცნობიერი სუნთქვისთვის. სცადეთ ხუთი ან მეტი ღრმა დიაფრაგმული ჩასუნთქვა. იხ. ნაბიჯი 2.
განსაზღვრეთ, რას გრძნობთ. თქვენი ფიზიკური და ემოციური რეაქციების უბრალოდ ჩამოთვლა,მათთვის სახელის დარქმევა შეიძლება დაგეხმაროთ კონტროლის გრძნობის განმტკიცებაში. სათანადოდ შეაფასეთ კოლეგებთან ღია ურთიერთობის ღირებულება, გაუზიარეთ მათ, რომ ინტენსიური ხასიათის მასალასთან გიწევთ მუშაობა. ამან, შესაძლოა, წაახალისოს სხვები საკუთარ თავზე ზრუნვისას უფრო პროაქტიულები იყონ.
გამოიყენეთ საყრდენის (grounding) აღიარებული ტექნიკა, თუკი იგრძნობთ გაფანტულობას, უჩვეულო სიმსუბუქეს, „ტივტივის“განცდას, ან თუ გაგიჩნდებათ შეგრძნება, რომ მასალის შინაარსი „გიწოვთ“. მოსცილდით ეკრანს, მიმოიხედეთ ოთახში, გაიხედეთ ფანჯრიდან; შეახსენეთ თქვენს თავს, რომ ვიდეოში ასახული მოვლენები თქვენ გარშემო არ ხდება. თუ ამ მეთოდმა არ იმუშავა, სცადეთ სხვა, უფრო მიზანმიმართული ტექნიკები, როგორიცაა უკუთვლა, თქვენი წინდების ფერის გახსენება, ან გარკვეული კატეგორიის საგნების დათვლა ოთახში. სხეულებრივ შეგრძნებებთან დამაბრუნებელი მოქმედებები, როგორიცაა გაწელვა, დაჭიმვა, კიდურების დაფერთხვა, მასაჟი (ოდნავ მოხრილი მუშტით სხეული რბილად დაიზილეთ) – შეიძლება დაგეხმაროთ გადაღლილობის და გაფანტულობის შეგრძნებების გაფანტვაში.
გამოიყენეთ იუმორი დისტანცირებისთვის. საშინელი მოვლენების მსუბუქად აღქმა შეიძლება დაგეხმაროთ წონასწორობის აღდგენაში; მსგავსი მიდგომა ხშირ შემთხვევაში ამცირებს დაძაბულობას და ხელს უწყობს ამხანაგური განწყობის გაღვივებას რთულ სიტუაციებში. თუმცა, ფრთხილად იყავით შავ იუმორთან. სიფრთხილე გამოიჩინეთ, რომ არ მოახვიოთ ის ადამიანებს, ვინც მას არ აფასებს, ან ვინც არ არის თქვენი ძირითადი სამუშაო ჯგუფის უშუალო წევრი, მაგალითად, სტაჟიორები, ახალი თანამშრომლები და საზოგადოების წევრები, რომლებიც, სავარაუდოდ, ვერ გაიგებენ ხუმრობის არსს. თუკი შავი იუმორი ერთადერთი ინსტრუმენტია, რომელსაც თქვენ ტრავმული გადატვირთვის სამართავად იყენებთ, უმჯობესია, გააფართოოთ თქვენი რეპერტუარი. შავ იუმორზე ზედმეტმა დამოკიდებულებამ შესაძლოა მიგვიყვანოს ერთგვარ ემოციურ სიყრუემდე, როდესაც ყველა სახის საშინელება და ტრაგედია, ადამიანის პირად ცხოვრებაშიც კი, შემზარავი ან სასაცილო ხდება, რაც კიდევ უფრო ართულებს ეფექტურ რეაგირებას.

ნაბიჯი 7. მოაქციეთ სამუშაო კონტროლის ქვეშ

რიტუალები და სასიამოვნო აქტივობები დაგეხმარებათ მოწყდეთ მძიმე შინაარსის მასალას შესვენებისას ან სამუშაო დღის დასრულების შემდგომ. ეს ამცირებს შესაძლებლობას, რომ სამუშაოს შინაარსი გავლენას მოახდენს ნებისმიერ შემდგომ აქტივობაზე. შეგიძლიათ სცადოთ:

ფაილები ყურადღების გადასატანად. ჟურნალისტები და ვიდეო რედაქტორები ამჩნევენ, რომ ე.წ. „ყურადღების გადასატანი ფაილების“ ქონა, როგორიცაა საყვარელი ლეკვების ან ლანდშაფტის ფოტოები და სხვა, ეხმარებათ შემმოწმებელი სამუშაოდან სხვა საქმეზე გადართვაში. არსებობს მტკიცებულებები, რომლის თანახმადაც სასიამოვნო სურათების ყურება, რომელიც შინაარსობრივად განსხვავდება გადასამოწმებელი სამუშაოს შინაარსისგან, გვეხმარება მეხსიერებაში დისტრესული მასალის კოდირების პროცესის „გაწყვეტაში“ (10 წუთით „ტეტრისზე“ გადართვამ, რომელიც ვიზუალური მასალის დამუშავებაზე კონცენტრირებული არაძალადობრივი ვიდეო თამაშია, ლაბორატორიულ პირობებში დაადასტურა ხსენებული ეფექტი)[4]. თუ თქვენ ინტენსიურად მუშაობთ ტრავმულ გამოსახულებებთან, ნუ იგრძნობთ თავს დამნაშავედ სამუშაოს შემდეგ რაიმე სასიამოვნო აქტივობისთვის დროის დათმობის გამო, იქნება ეს გასართობი მედია თუ ინტერნეტ-შოპინგი.
უფრო მიზანმიმართული გადასვლის რიტუალი. მაგალითად, საცხოვრებელი უბნის გარშემო სეირნობა, ხელების ან სახის დაბანა, ან სამუშაო სივრცის დალაგება. თუ თქვენ გამოიყენეთ ვიზუალიზაციის ტექნიკა, მაგალითად, საწვიმრის ჩაცმა სამუშაოს დაწყებისას, შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ ამ საწვიმრის გახდა მუშაობის დასრულებისას. რაც უფრო შემაძრწუნებელია მასალა, მით უფრო გულისყურით უნდა მოეკიდოთ გადასვლის რიტუალებს.
დამუშავებულ მასალაში მომხდარი რეალობის აღიარების პრაქტიკა. ზოგ ადამიანს შეიძლება სულიერი, რელიგიური, ან ჰუმანისტური მიდგომის გამოყენება სურდეს ტრავმულ ხატებთან და სცენებთან მუშაობის პერიოდის დასრულების და ამ პერიოდიდან გადასვლის აღსანიშნად. მათ შეიძლება გარკვეული დრო დაუთმონ დოკუმენტირებული მოვლენების აღიარებას, თანაგრძნობა გამოხატონ ვიდეო ან ფოტომასალაზე აღბეჭდილ დაზარალებულთა მიმართ; და რომ სხვებს არ მოუწიოთ მსგავსი გამოცდილების გავლა.

სტრატეგიები: დაგეგმეთ, როდის მუშაობთ

ჩვენ ყოველთვის სრულად ვერ ვაკონტროლებთ, როდის ვმუშაობთ ტრავმულ მასალაზე. და მაინც, როდესაც თქვენ განრიგს ადგენთ, მნიშვნელოვანია მართოთ თქვენი ენერგიის დონე და გაცნობიერებული გქონდეთ, როგორი გავლენა შეიძლება მოახდინოს სხვა აქტივობებზე თქვენს ცხოვრებაში გრაფიკულ გამოსახულებებთან მუშაობამ. იდეალურ შემთხვევაში, თქვენ უნდა გაითვალისწინოთ შემდეგი:

დაუთმეთ თქვენი საუკეთესო სამუშაო საათები ყველაზე უარეს მასალას. როგორც ზემოთ განვმარტეთ, თუ თქვენ გაქვთ არჩევანის საშუალება, უმჯობესია ტრავმულ გამოსახულებებთან დღის იმ მონაკვეთში იმუშაოთ, როდესაც თავს ენერგიულად გრძნობთ და კარგად კონცენტრირება შეგიძლიათ. როდესაც დაღლილები ვართ, ჩვენი ტვინი ტრავმულ მასალას ნაკლებად ეფექტურად ამუშავებს.

მოერიდეთ ტრავმულ ხატებთან მუშაობას გვიან ღამით, ძილის წინ. კვლევები გვიჩვენებს, რომ დარღვეული ან არეული ძილის დროს ჩვენ უფრო მეტი ალბათობით შეიძლება განვიცადოთ სხვადასხვა შემოჭრები, როგორიცაა ღამის კოშმარები და სხვა. ასე რომ, ძილის წინ ფრთხილად იყავით ყველაფერთან, რამაც შეიძლება გავლენა მოახდინოს თქვენზე: გვიან ღამით ვარჯიშმა, კოფეინმა და ტრავმულ გამოსახულებებთან მუშაობამ შეიძლება გაართულოს ჩაძინების პროცესი. ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარებამ ასევე შეიძლება დაგირღვიოთ ძილი, ხელის შეწყობის ნაცვლად; ალკოჰოლის ზემოქმედება იცვლება სედატიურიდან მასტიმულირებელზე რამდენიმე საათის შემდგომ, რაც ზრდის ღამით გაღვიძების შანსს. ამდენად, ალკოჰოლის ძილში დამხმარედ მოხმობა ცუდი იდეაა, თუკი თქვენ ტრავმულ ხატებზე ინტენსიურად მუშაობა გიწევთ [5].

დღის განმავლობაში თვალის მოტყუება ძალების აღსადგენად შესაძლოა კარგი საშუალება იყოს სიფხიზლის შესანარჩუნებლად, მაგრამ ნუ დანერგავთ ამ პრაქტიკას დაძინების ჩვეულ დროსთან ახლოს − ამან შესაძლოა ჩაძინებაში ხელი შეგიშალოთ; ასევე, წაუძინეთ ხანმოკლე დროით (10-20 წუთი). 20 წუთი და მეტი, დიდი ალბათობით, ძილის ინერციის მიზეზი გახდება; ძილის ინერცია წყობიდან გამომყვანი, გაბრუებული მდგომარეობაა, რომელსაც ადამიანი სრული, 90-წუთიანი ძილის ციკლში არასწორ ფაზაში გამოღვიძების პერიოდში განიცდის [6].

იმუშავეთ გუნდურად. ღიად იმსჯელეთ კოლეგებთან პრობლემებზე, ეცადეთ გაიგოთ, ვისზე რა ახდენს გავლენას და როგორ. ადამიანებს ტოლერანტობის სხვადასხვა დონე აქვთ. მაგალითად, თქვენს გუნდში შეიძლება იყოს ვინმე, ვინც ვერ უძლებს ვივისექციის ან ცხოველთა მიმართ სასტიკი მოპყრობის სცენებს, მაგრამ მასზე უარყოფითად არ მოქმედებდეს დაზარალებული ბავშვების ამსახველი მასალა, რაც, შეიძლება, მის კოლეგა-მშობელზე მეტად აისახებოდეს. გაინაწილეთ სამუშაო შესაბამისი ფაქტების გათვალისწინებით.

შეინარჩუნეთ ზღვარი სამუშაოსა და პირად ცხოვრებას შორის. სამსახურიდან პირდაპირ სოციალურ ურთიერთობებზე ან ოჯახურ ცხოვრებაზე გადასვლა შესაძლოა გამოწვევად იქცეს. შეიძლება გაგიჭირდეთ ადამიანებთან ურთიერთობა, როდესაც ისინი ისვენებენ და ერთობიან, თქვენ კი სამუშაო მასალა ჯერ კიდევ გონებას გირევთ. დაფიქრდით ბუფერული ზონის შექმნაზე. მაგალითად, შეგიძლიათ თქვენი სამუშაო ისე დაგეგმოთ, რომ ცვლის დასასრული ისეთ ადმინისტრაციულ საკითხებს დაუთმოთ, რომლებიც ტრავმასთან არ არის დაკავშირებული, ან ნაკლებად ინტენსიური კვლევით დაკავდეთ. ან, ამის ნაცვლად, სახლისკენ მიმავალ გზაზე გააკეთეთ რაიმე სრულად განსხვავებული, რაც არ უკავშირდება თქვენს სამუშაოს. ფიზიკური დატვირთვა, როგორიცაა სახლში ველოსიპედით მისვლა ან სირბილი, ზოგისთვის ეფექტური გზაა სამუშაოსა და დანარჩენ ცხოვრებას შორის ჯანმრთელი ბარიერის ასაგებად.

უფრო ფართო სურათი

ქვემოთ მოცემული კითხვები და იდეები წამოიჭრა დარტ ცენტრის პრაქტიკული სემინარებისა და ახალი ამბების განყოფილებაში დისკუსიების მსვლელობისას:

თავს ცუდად ვგრძნობ, რომ ყურადღებით არ ვამოწმებ თითოეულ დეტალს. დამოწმება ხომ ნამდვილად ჩემი მოვალეობაა?

ზოგი ადამიანი მორალურ ვალად მიიჩნევს მასალის საფუძვლიანად ყურებას, რითაც პატივს მიაგებს გარდაცვლილებსა და დაზარალებულებს. ამ ადამიანებმა დისტანცირების შემოთავაზებული მექანიზმები შესაძლოა მსხვერპლთა და გადარჩენილთა მიმართ უპატივცემულობად ჩათვალონ, რამდენადაც ხსენებული ეწინააღმდეგება ჩამოყალიბებულ წარმოდგენებს იმის შესახებ, თუ რას ნიშნავს იყო მოწმე.

იმის მიუხედავად, თუ როგორია თქვენი პირადი შეხედულება ამ საკითხზე, ეცადეთ მოქნილობა შეინარჩუნოთ. ტრავმული მასალით წალეკვამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს ამ მასალასთან ეფექტურად მუშაობის უნარზე. ეს კი არავისთვისაა სასარგებლო, პირველ რიგში, თვითონ მსხვერპლთათვის. მეტიც, დამნაშავეები ხშირად მიზანმიმართულად ატრიალებენ სისასტიკის ამსახველ მასალას მოწინააღმდეგეებში ზაფრის გამოსაწვევად და ახალი ამბების დღის წესრიგის მათთვის სასარგებლო მიმართულებით წასაყვანად. მასალის დამუშავებისას სტრატეგიული დისტანცირების დანერგვა ამ გეგმისთვის წინააღმდეგობის გაწევის გზას წარმოადგენს. საკუთარ თავზე ზრუნვა პროფესიული მოვალეობა და წინააღმდეგობის გაწევის პირადი ფორმაა.

რომ არ მენახა, თავს ლაჩრად ვიგრძნობდი…

ლოგიკა აქაც იგივეა. ავიღოთ შემთხვევა, რომელიც განსაკუთრებით შემაძრწუნებელი შეიძლება იყოს, მაგალითად, ფირი, სადაც პატიმარს თავს კვეთენ. თქვენ შეიძლება გაცდუნოთ ჩანაწერის ყურების სურვილმა დამნაშავეებისთვის იმის დასამტკიცებლად, რომ არ გეშინიათ. თუმცა, სჯობს, გახსოვდეთ, რომ ვიდეოს ყურებით ზუსტად იმას აკეთებთ, რაც მკვლელებს სურდათ.

იმ ადამიანებისთვის, ვინც ახლა იწყებს ტრავმასთან მუშაობას, შეიძლება სასარგებლო აღმოჩნდეს ტრავმული ხატების ექსპოზიციის მზარდი დოზირება, რაც ერთგვარი ვაქცინის როლს შეასრულებს ტრავმის ეფექტების წინააღმდეგ. ყველაზე მძიმე მასალა ვერ იქნება სამუშაოს კარგი დასაწყისი.

ნახო თუ არ ნახო − ეს ყოველთვის პირადი გადაწყვეტილებაა, მაგრამ, უმჯობესია მოვერიდოთ ყველაფერს, რისი ნახვაც სამუშაო მიზნებისთვის აუცილებელი არ არის, განსაკუთრებით, იმ შემთხვევაში, თუ თქვენ დიდი მოცულობის მასალასთან გიწევთ მუშაობა.

არის რაიმე ცუდი იმაში, რომ ტრავმული მასალის ნახვა გსურთ?

არა. ტრავმის ზოგიერთი მკვლევარი თვლის, რომ ადამიანებს, როგორც სახეობას, ბუნებრივი სწრაფვა გვაქვს ვიცოდეთ ისეთი ფენომენების შესახებ, რომელიც ჩვენს არსებობას საფრთხეს უქმნის; ეს ცოდნა კი გვჭირდება ამ სიტუაციებთან გასამკლავებლად საჭირო უნარების ათვისებისთვის.

მათ, ვინც მანქანის სვლას ანელებს ავტოკატასტროფის უკეთ დასანახად, ხშირად ვუაიერიზმში ადანაშაულებენ; მაგრამ ყურების სურვილი გადარჩენის ისეთივე ინსტინქტური რეაქციაა, როგორც შეტრიალების სურვილი. ჩვენი ტვინი უნდა მიუახლოვდეს საფრთხეს იმისთვის, რომ გაიგოს, უნდა შევებრძოლოთ, თუ უნდა გავიქცეთ [7]. იმის საჭიროება, რომ გავიგოთ, საფრთხე რას წარმოადგენს, შესაძლოა ნაწილობრივ ხსნიდეს თრილერებსა და საშინელებათა ფილმებზე მოთხოვნას.

თუმცა, ზოგი ჟურნალისტისა და ანალიტიკოსის დაკვირვებით, მათი პირადი ზღურბლი მიმართულებას იცვლის: რაც უფრო დატვირთულად მუშაობენ ისინი ტრავმულ ხატებთან, მით ნაკლებ სურვილს გრძნობენ თავისუფალ დროს მსგავსი შინაარსის მასალას უყურონ. საშინელებათა ფილმები, რომელსაც ოდესღაც მღელვარება და გათავისუფლების განცდა მოჰქონდა, ყალბი და ადრენალინით ზედმეტად გაჯერებული ხდება.

რა მოხდება, თუკი დავიწყებ იმის „დანახვას“, რაზეც ვმუშაობ?

ინტრუზიული მოგონებები – იმ ტრავმული ხატების გონებაში შემოჭრა, რომელზეც ადამიანი მუშაობდა – გავრცელებული მოვლენაა. ჩვენი ტვინი ისეა მოწყობილი, რომ შემაწუხებელი მოვლენების ცოცხალ სურათხატებს ქმნის, ამიტომ, ტრავმული ხატები შეიძლება ცნობიერებაში მოულოდნელ მომენტებში ამოგიტივტივდეთ. ეს ჩვენში ჩაშენებული გადარჩენის აპარატის ფუნქციონირების შედეგია.

ხსენებულ შემოჭრებში სანერვიულო არაფერია, სანამ ის განსაკუთრებულად მდგრად სახეს არ მიიღებს და უფრო ხანგრძლივ, ცუდად ყოფნის ზოგად შეგრძნებასთან და არასათანადო ფუნქციონირებასთან არ იქნება დაკავშირებული

თუ აკვიატებული აზრები შეგაწუხებთ, ეცადეთ არ განდევნოთ ეს სურათხატები. საკუთარი თავის იძულება, არ იფიქროთ კონკრეტულ მოვლენაზე, პარადოქსულად ხელს უწყობს ამ აზრების თქვენკენ ბუმერანგივით შემობრუნებას. ამის ნაცვლად, წარმოსახვის ძალით ეცადეთ ამ ხატების რაიმე სხვად ტრანსფორმირებას. მიმართეთ მქრქალი მინის ანალოგიას გონებაში, ან დაბინდულ გამოსახულებებს, გადაღებეთ, ან გადაახვიეთ კადრები წინ იმ მომენტამდე, სადაც ძალადობა უკვე აღარ ხდება.

მე მენეჯერი ვარ. რაზე უნდა ვიფიქრო?

როგორც მენეჯერი, თქვენ ვერ გააკონტროლებთ ტოქსიკური შინაარსის ნაკადს, რომელიც შემოდის ახალი ამბების განყოფილებაში, მაგრამ თქვენ გადამწყვეტ როლს ასრულებთ ამ მასალის თანამშრომლებზე ზემოქმედების შერბილებაში. ადამიანები უკეთეს მედეგობას იჩენენ, როდესაც გრძნობენ, რომ ხელმძღვანელები მათი საუკეთესო ინტერესიდან გამომდინარე მოქმედებენ. თქვენი მხრიდან, აუცილებელია:

გესმოდეთ, როგორ შეიძლება მოახდინოს გავლენა ტრავმასთან დაკავშირებულმა სირთულეებმა ახალი ამბების განყოფილებაზე და სადამდე ზრუნვაა თქვენი მოვალეობა.
გადახედოთ ახალი ამბების განყოფილების სამუშაო ნაკადებსა და ფაილების მართვის პროცედურებს, რათა დარწმუნდეთ, რომ ისინი მინიმუმამდე ამცირებენ ტრავმული გამოსახულებების არასაჭირო ზემოქმედებას.
მოამზადოთ ახალი თანამშრომლები და გააცნოთ იმ სამუშაოს ხასიათი, რომლის გაკეთებაც მათ მოეთხოვებათ [8].
ხელი შეუწყოთ მხარდამჭერი და შეკრული სამუშაო გარემოს შექმნას.
ნება დართოთ თანამშრომლებს შეისვენონ, და, საჭიროების შემთხვევაში, გადაცვალონ მომხმარებლის მიერ მომზადებულ შინაარსთან მაღალი ინტენსივობით მუშაობის ცვლებინაკლებად მოთხოვნად მორიგეობებზე.
გესმოდეთ, როგორ გავლენას ახდენს სამუშაო ფიზიკური სივრცე მედეგობაზე (განათება, მცენარეები, დიზაინის სხვა მახასიათებლები).
პატივი სცეთ ადამიანის საჭიროებას, თავად შეიმუშაოს სამუშაო პროცედურები და ტრავმულ შინაარსებთან გამკლავების სტრატეგიები.
იცოდეთ, როგორ ამოიცნოთ და მხარი დაუჭიროთ იმ ჟურნალისტებს, ვის კეთილდღეობაზეც ტრავმული ექსპოზიცია გავლენას ახდენს;
დარწმუნდეთ, რომ თქვენს ორგანიზაციაში მოქმედებს ტრავმის მართვისა და ტრენინგების ყოვლისმომცველი პოლიტიკა.

უფრო დეტალური ინფორმაცია ხსენებული საკითხების შესახებ შეგიძლიათ მოიძიოთ დარტ ცენტრის ვებგვერდზე, სადაც ასევე შეძლებთ მოიძიოთ რესურსები სპეციფიკური სიტუაციების სამართავად. ბმულზე მოყვანილი მაგალითი განიხილავს, რა შეიძლება მოიმოქმედონ მენეჯერებმა კოლეგის გარდაცვალების შემთხვევაში.

როგორ ამოვიცნოთ გამაფრთხილებელი ნიშნები, როდესაც ვინმე თავს ცუდად გრძნობს?

დისტრესი თავისთავად არ წარმოადგენს ემოციური დაზიანების ნიშანს. ადამიანის სისასტიკესთან დაკავშირებული ისტორიები, მაღალი ალბათობით, უარყოფით რეაქციებს გამოიწვევს. თუ თქვენ ამ ტიპის მასალასთან მუშაობთ, დისტრესული შეგრძნებები, როგორიცაა ბრაზი, სასოწარკვეთა, ცუდი სიზმრები, გაშეშების პერიოდები, ღელვა და აჟიტაცია, კონცენტრაციის გაძნელება, საკმაოდ ჩვეულებრივი მოვლენაა. ემოციური „უამინდობის“ ასეთი პერიოდული შეტევა შეიძლება ხელშემშლელი და გამაღიზიანებელი იყოს, შესაბამისად, მოითხოვს აქტიურ თვითზრუნვას; მაგრამ, ზემოხსენებული თავისთავად არ მიგვანიშნებს, რომ დისტრესში მყოფი ადამიანი სხვისგან დახმარებას საჭიროებს.

გირჩევთ, ყურადღება გამოიჩინოთ „გაჭედილი“ რეაქციების მიმართ, რომელიც სხვა სიტუაციებზე იწყებს გავრცელებას. მნიშვნელოვანი განსხვავებაა ტრავმული ვიდეოს პირველად ნახვისას გაშეშებასა და სამსახურის გარეთ აქტივობების მიმართ ენთუზიაზმის დაკარგვას ან ძვირფასი ადამიანების მიმართ სიყვარულის გაუფერულებას შორის. გამაფრთხილებელი ნიშნების კუთხით, განსაკუთრებული ყურადღება გამოიჩინეთ:

ხასიათის ნიშანდობლივი ცვლილებების მიმართ.
უჩვეულო გაღიზიანებადობის ან ფეთქებადი ბრაზის მიმართ, რომელიც თავს იჩენს ხილული მიზეზის გარეშე.
თქვენს პროექტთან დაკავშირებული ხატების ან აზრების მიმართ, რომლებიც „იჭრება“ არასასურველ დროს, ინარჩუნებს უჩვეულო მდგრადობას და არ მკრთალდება დროის გასვლასთან ერთად. განსაკუთრებით, თუკი ეს შემოჭრები მოიცავს წარმოსახვით სიტუაციებს, რომელშიც თქვენ მოგდევენ ან თავს გესხმიან.
უჩვეულო იზოლაციის ან განრიდების მიმართ.
იმ განცდის მიმართ, რომ ცხოვრება უაზრო გახდა და პერსპექტივა დაკარგა.
ემოციური დაბუჟების ან შინაგანი კვდომის მდგრადი, გენერალიზებული განცდის მიმართ.
თვითმკურნალობის ქცევის გახშირების მიმართ (ალკოჰოლი, ნარკოტიკები, იმპულსური, გადამეტებული მუშაობა და ა.შ.).

ნებისმიერი წუხილის შემთხვევაში, გთხოვთ, მიმართოთ დარტ ცენტრის ვებგვერდს დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად.

კიდევ რა უნდა გავაკეთო საკუთარ თავზე ზრუნვისთვის?

ყველას, ვისი სამუშაოც ტრავმას უკავშირდება, საკუთარ თავზე ზრუნვის გეგმა სჭირდება. არ დაგავიწყდეთ სამუშაოსა და თქვენი ცხოვრების სხვა სფეროებს შორის ბალანსის შენარჩუნების მნიშვნელობა. ვარჯიში, მეგობრებისა და ოჯახისთვის დროის გამონახვა წონასწორობის აღდგენისთვის მნიშვნელოვანი საშუალებებია. დაუთმეთ დრო და დაფიქრდით: მასალამ, რომელთანაც თქვენ მუშაობთ, შეიძლება პოლიტიკური და მორალური კითხვები წამოჭრას, ეჭვი შეიტანოს გარკვეულ რწმენებში. ამ საკითხებზე მეგობრებთან დალაპარაკება, ვისაც მსგავსი ინტერესი და ღირებულებები აქვს, შეიძლება თქვენთვის სასარგებლო აღმოჩნდეს. ჩანაწერების წარმოება ასევე კარგი საშუალებაა რეაქციების გადასამუშავებლად და მნიშვნელოვან საკითხებთან ხელახლა დასაკავშირებლად. თუკი ისტორია, რომელზეც მუშაობთ, ყოვლისმომცველი გახდა და ამის გარდა თქვენთვის აღარაფერს აქვს მნიშვნელობა, ეს იმის ნიშანია, რომ უკეთესი ბალანსის ძიება უნდა დაიწყოთ.

გაავრცელეთ ინფორმაცია

ნუ შეუშინდებით დისტრესულ ხატებზე და შინაარსებზე საუბარს. დიდი ალბათობით, თქვენი კოლეგებიც იმავეს გრძნობენ, იმის მიუხედავად, გამოხატავენ თუ არა ამას. განსაკუთრებით ყურადღებით იყავით გამოუცდელი და ახალგაზრდა კოლეგების მიმართ, გაუზიარეთ თქვენი რჩევები, ღიად ისაუბრეთ ინტენსიურ გრაფიკულ მასალასთან მუშაობის გამოწვევების შესახებ. სოლიდარობა და სოციალური კავშირები მედეგობის ქვაკუთხედს წარმოადგენს [9].

თუკი ხსენებული რჩევა თქვენთვის სასარგებლო აღმოჩნდება, ან თუკი გაქვთ პირადი სასარგებლო რჩევები, თუ როგორ უმკლავდებით ტრავმულ ხატებს სამუშაო ადგილზე, გაუზიარეთ თქვენი გამოცდილება კოლეგებს.

დამატებითი რესურსები

მიმოხილვითი შესავლის გასაცნობად გრაფიკული გამოსახულებებისა და ტრავმული სტრესის საკითხებთან დაკავშირებით იხ. დარტ ცენტრის საინფორმაციო ფურცელი ტრავმულ გამოსახულებებთან მუშაობის შესახებ.

მოცემული ბმულიდან შეგიძლიათ ჩამოტვირთოთ ცნობარი პირველი ახალი ამბები (First Draft News), ვიკარიულ ტრავმასთან დაკავშირებული გამოწვევების შესახებ ციფრული ფრონტის წინა ხაზზე მომუშავე ჟურნალისტებისთვის.

EyeWitnessMedia Hub-ის ანგარიში მეორადი ტრავმის პირველად პრობლემად გადაქცევა: Eyewitness Media-სა და გადამდები (vicarious) ტრავმის კვლევა ციფრული ფრონტის წინა ხაზზე, მოიცავს სასარგებლო მიგნებებსა რეკომენდაციებს.

ავსტრალიელი სამხედროების მიერ შექმნილი წყარო გვთავაზობს სახელმძღვანელო-გზამკვლევს ტაქტიკური სუნთქვისა და სხეულის სტრესზე რეაგირების შესუსტების სხვა ტექნიკების შესახებ. სახელმძღვანელო ასევე ხელმისაწვდომია აპლიკაციის სახით, ისევე, როგორც წინამდებარესტრესის მართვის პორტატიული ინსტრუმენტი.

დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხებზე მედიის თანამშრომლებისათვის, იხილეთ დარტ ცენტრის დამატებითი რესურსები.

მადლობას ვუხდით: შეტანილი წვლილისა და რჩევებისათვის ქეით მაკმაჰონს, ელანა ნიუმანს, ჰელენ ლონგს, დჰრუტი შაჰს, ფადაჰა ჯასსემს და კრის ბრევინს.

[1] ორი განსხვავებული მიდგომის გასაცნობად ამ საკითხთან დაკავშირებით, იხ: Hartley, C. A., & Phelps, E. A. (2010). Changing fear: the neurocircuitry of emotion regulation. Neuropsychopharmacology, 35(1), 136-146, p139-142; and, Hobfoll, S. E., Watson, P., Bell, C. C., & Bryant…, R. A. (2007). Five essential elements of immediate and mid–term mass trauma intervention: empirical evidence. Psychiatry, 70(4), p293-6.

[2] Park, S.-A., Song, C., Choi, J.-Y., Son, K.-C., & Miyazaki, Y. (2016). Foliage Plants Cause Physiological and Psychological Relaxation as Evidenced by Measurements of Prefrontal Cortex Activity and Profile of Mood States. HortScience, 51(10), 1308-1312.

[3] ამ მტკიცებულების მეცნიერული საფუძვლები კომპლექსურია. მიიჩნევა, რომ პრეფრონტალური ქერქის არეები, რომელიც აღმასრულებელ კონტროლში მონაწილეობს, მნიშვნელოვან როლს თამაშობს დისტრესის პასუხების შემსუბუქებაში (იხ. Ochsner, K. N., & Gross, J. J. (2005). The cognitive control of emotion. Trends Cogn Sci, 9(5), 242-249.) როდესაც ვიღლებით, ამის გაკეთების ნაკლები საშუალება გვაქვს, შემდეგი კვლევაც ამას ადასტურებს: ალკოჰოლი იმავე როლს თამაშობს, რასაც დაღლა. იხ. Bisby, J. A., Brewin, C. R., Leitz, J. R., & Valerie Curran, H. (2009). Acute effects of alcohol on the development of intrusive memories. Psychopharmacology (Berl), 204(4), 655-666.

[4] მეცნიერებმა გაერთიანებული სამეფოს სამედიცინო კვლევების კოგნიციის საბჭოსა და ტვინის მეცნიერებათა განყოფილებიდან ექსპერიმენტების მთელი რიგი ჩაატარეს, რომელიც „ტეტრისს“, როგორც ტრავმული ექსპოზიციის შემოჭრების შემცირების მექანიზმის როლს ეძღვნებოდა. ამ ექსპერიმენტებში, კვლევის სუბიექტებს მეხსიერებაში უნდა აღედგინათ ნანახი ფილმი, და შემდეგ დაეწყოთ ტეტრისის ინტენსიური თამაში. სხვადასხვა კვლევებში, მკვლევართა გუნდმა დაადასტურა შემოჭრების მნიშვნელოვანი შემცირება შემთხვევებში, როდესაც მონაწილეები ტეტრისს ექსპოზიციიდან მალევე თამაშობდნენ, ასევე, თუკი თამაშში ჩართვა ხდებოდა ერთი დღის მერე, ტრავმული სცენარის მოგონებების ძილში კონსოლიდაციის შემდგომ. შედეგები შთამბეჭდავია, მაგრამ საჭიროებს კონკრეტული პროტოკოლების შესრულებას. იხ. James, E. L., Bonsall, M. B., Hoppitt, L., Tunbridge, E. M., Geddes, J. R., Milton, A. L., & Holmes, E. A. (2015). Computer Game Play Reduces Intrusive Memories of Experimental Trauma via Reconsolidation-Update Mechanisms. Psychol Sci, 26(8), 1201-1215; and Iyadurai, L., Blackwell, S. E., Meiser-Stedman, R., Watson, P. C., Bonsall, M. B., Geddes, J. R., . . . Holmes, E. A. (2017). Preventing intrusive memories after trauma via a brief intervention involving Tetris computer game play in the emergency department: a proof-of-concept randomized controlled trial. Mol Psychiatry, CD006869.

[5^] Vandrey, R., Babson, K. A., Herrmann, E. S., & Bonn-Miller, M. O. (2014). Interactions between disordered sleep, post-traumatic stress disorder, and substance use disorders. Int Rev Psychiatry, 26(2), 237-247.

[6] Milner, C. E., & Cote, K. A. (2009). Benefits of napping in healthy adults: impact of nap length, time of day, age, and experience with napping. J Sleep Res, 18(2), 272-281.

[7] ფსიქიატრი ფრენკ ოკბერგის ესსე Three Acts of Trauma News უფრო სიღრმისეულად იკვლევს ხსენებულ თემას კონტექსტში, თუ როგორ იღებენ ჟურნალისტები ახალ ამბებთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებს.

[8] სამხედრო და სამედიცინო პროფესიებში ახალი თანამშრომლების მედეგობის ჩამოყალიბება სტრესული ან ტრავმული სამუშაოს ექსპოზიციის დონის თანდათანობითი ზრდით ხდება. იმის ნაცვლად, რომ ახალბედები ინფორმაციის შეგროვების ყველაზე ინტენსიურ რგოლში ჩართოთ, დაფიქრდით, რისი გაკეთება შეგიძლიათ ექსპოზიციის ტემპის გადანაწილებისთვის, რათა ახალ თანამშრომლებს როლის მორგებისთვის მეტი დრო ჰქონდეთ. რაც შეეხება ტრავმასთან მუშაობის სწავლას, თანდათანობითი ჩაყვინთვა უკეთესია, ვიდრე ღრმა წყალში ერთბაშად გადაშვება. იხ. Southwick, S. M., & Charney, D. S. (2012). Resilience: The Science of Mastering Life’s Greatest Challenges. Cambridge: Cambridge University Press, განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციეთ მე-3 თავს.

პროექტის „ფსიქიკური ჯანმრთელობის მხარდაჭერა მედიის წარმომადგენლებისთვის“ სახელით, გვინდა დიდი მადლობა გადავუხადოთ ჟურნალიზმისა და ტრავმის დარტის სახელობის ცენტრს, შემოკლებით – დარტ ცენტრს (Dart Center for Journalism and Trauma) და ავტორს – გევინ რიზს, მოცემული მასალის თარგმნის ნებართვისთვის.

წინამდებარე მასალა მომზადდა ევროკავშირის ფინანსური მხარდაჭერით და გერმანიის ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის ფედერალური სამინისტროს თანადაფინანსებით. ამ მასალის შინაარსი ფონდის „გლობალური ინიციატივა ფსიქიატრიაში – თბილისი“ პასუხისმგებლობაა და არ გამოხატავს ევროკავშირის და გერმანიის ფედერალური სამინისტროს შეხედულებებს.