რეაქცია სტრესულ გამოცდილებაზე − ადაპტაციის აშლილობა
ყოველი ჩვენგან ცხოვრებაში ვაწყდებით სხვადასხვა მნიშვნელოვან მოვლენებს, რომელიც ძლიერ ემოციურ განცდებთან შეიძლება იყოს დაკავშირებული: გამოცდა, მშობლებს შორის დაძაბული საუბარი, მეგობართან კონფლიქტი, სკოლის დასრულება და სწავლის გაგრძელებაზე ფიქრი; ერთი შეხედვით საინტერესო და სახალისო მოვლენებიც კი, როგორიც უნივერსიტეტის ან ფაკულტეტის არჩევა ან ახალ სახლში გადასვლაა, შეიძლება მნიშვნელოვანი სტრესის წყარო აღმოჩნდეს.
მოყვანილი ჩამონათვალი არასრული სიაა მოვლენებისა, რომელიც ჩვენში ხშირად საკმაოდ ძლიერ − დადებით თუ უარყოფით − რეაქციებს იწვევს და ეს სავსებით ბუნებრივია. ერთმნიშვნელოვნად არასასიამოვნო მოვლენებზე, როგორიცაა კონფლიქტური სიტუაცია ოჯახში, ძვირფასი ადამიანის გარდაცვალება თუ მნიშვნელოვანი გამოცდისთვის ხანმოკლე დროში მომზადების აუცილებლობა, შფოთვის, დაძაბულობისა და დათრგუნული განწყობის რეაქციები სავსებით მოსალოდნელი და ბუნებრივია; ეს ემოციები, უმეტესად, მალევე გაივლის ხოლმე, სტრესის გამომწვევი მოვლენის ჩავლასთან და დროის გავლასთან ერთად.
ადაპტაციის აშლილობა
თუმცა, ხანდახან ისეც შეიძლება მოხდეს, რომ გარკვეულ სტრესულ მოვლენაზე ჩვენი ემოციური პასუხი ჩვეულებრივზე მეტად ძლიერი აღმოჩნდეს (პირადად, ჩვენთვის, იმის გათვალისწინებით, ზოგადად როგორ ვრეაგირებთ ხოლმე; ასევე, იმ კულტურის და საზოგადოებაში გავრცლებული ნორმების გათვალისწინებით, რომელშიც ვცხოვრობთ); იმდენად ძლიერი და გახანგრძლივებული, რომ მნიშვნელოვანი სირთულეები შეუქმნას ჩვენს კეთილდღეობას, ხელი შეგვიშალოს ოჯახის წევრებთან, მეგობრებთან ურთიერთობაში, სწავლასა და სხვა მნიშვნელოვან აქტივობებში. ამ დროს, შესაძლოა, საქმე ადაპტაციის (შეგუების აშლილობასთან) გვქონდეს.
ადაპტაციის აშლილობა სტრესული მოვლენის მერე ვითარდება (ზემოთ ჩამოთვლილის გარდა, ეს შეიძლება იყოს ფინანსური პრობლემები, საკუთარი ან სხვა ადამიანის მძიმე დაავადების შესახებ ინფორმაციის გაგება, ავტოსაგზაო უბედური შემთხვევა და სხვა). ამ დროს შეიძლება ხშირად და ბევრს ვტიროდეთ უმნიშვნელო და მცირე მოვლენებზე, რაზეც ადრე ასეთი რეაქცია არ გვექნებოდა; ბევრს ვფიქრობდეთ სტრესულ მოვლენაზე და მის შედეგებზე, მოცულები ვიყოთ სევდით, შფოთვით, ბრაზითაც კი, აღარ გვანიჭებდეს სიამოვნებას ის აქტივობები, რისი კეთებაც ადრე გვიხაროდა, გაგვიჭირდეს სტრესული მოვლენის შედეგად აღმოცენებულ ცვლილებებთან შეგუება. ადაპტაციის აშლილობის დროს, ხსენებული სირთულეები თავს იჩენს სტრესული მოვლენის შემდგომ ერთი თვის მანძილზე და, ჩეულებრივ, 6 თვის მანძილზე გრძელდება.
ადაპტაციის აშლილობის მართვა
ადაპტაციის აშლილობა ხშირად ვლინდება მსუბუქი დეპრესიის, შფოთვის ან პოსტ-ტრავმული აშლილობის სიმპტომების სახით.
ცხოვრების მანძილზე ყოველი ჩვენგანი შეიძლება აღმოჩნდეს სხვადასხვა სტრესული მოვლენის შემსწრე ან მონაწილე და ეს მოვლენები სტრესთან გასამკლავებლად ჩვენგან სხვადასხვა უნარების მობილიზებას მოითხოვს. იმის მიხედვით, თუ რა გზას ავირჩევთ, ჩვენი ქცევა, სტრესთან გამკლავების და პრობლემის გადაჭრის თვალსაზრისით, შეიძლება შეფასდეს როგორც დაძლევის ჯანსაღი, ან უარყოფითი სტრატეგია. პრობლემასთან გამკლავების ჯანსაღ სტრატეგიებს მიეკუთვნება:
პრობლემის გადაფასება − ხშირად სტრესული სიტუაციები და სხვადასხვა სირთულეები სიახლის და სასიკეთო ცვლილებების საშუალებასაც კი გვაძლევს ხოლმე; გვიჩნდება დრო, რაღაც ახალი დავიწყოთ, ახალი ადამიანები გავიცნოთ, დავფიქრდეთ, როგორი გვინდა, რომ ჩვენი ცხოვრება იყოს;
დახმარებისთვის მიმართვა სანდო ადამიანისთვის − ეს შეიძლება იყოს მეგობარი, ოჯახის წევრი, მასწავლებელი ან ნებისმიერი სხვა, ვინც მოგვისმენს და რთულ სიტუაციაში გვერდში დაგვიდგება; ხანდახან, სანდო ადამიანთან უბრალოდ საუბარი პრობლემის შესახებ და ემოციების გამოხატვაც კი თავს უკეთ გვაგრძნობინებს (ამას ემოციებისგან განტვირთვა, „განიავება“ ან „ვენტილაცია“ ეწოდება); დახმარების ძიება შეიძლება მოიცავდეს ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტთან კონსულტაციასაც;
ინფორმაციის მოძიება, რომელიც დაგვეხმარება პრობლემის გადაჭრაში;
პრობლემის გადაჭრის გეგმების შემუშავება და მათი სისრულეში მოყვანა (პრობლემის აღმოჩენა და სახელის დარქმევა; გადაჭრის გზების მოფიქრება; გადაჭრის გზის არჩევა და შემდგომ შედეგების შეფასება);
ზოგჯერ სხვა ადამიანებთან დაპირისპირებაც კი საჭირო ხდება − თუკი სკოლაში, ან სადმე სხვაგან, ჩვენს უფლებებ არღვევენ ან გვაბულინგებენ, საკუთარი თავის დაცვა აუცილებელი ხდება;
ხანდახან, სამწუხაროდ, რაიმეს შეცვლა ჩვენს შესაძლებლობებს აღემატება; როდესაც დავფიქრდებით, არასასურველ სიტუაციაში რისი შეცვლა შეგვიძლია და რისი არა, სასურველია, პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიებს მივმართოთ იმ შემთხვევებისთვის, რადაც რამის გაკეთება შეგვიძლია და შევეგუოთ იმას, რასაც ვერ ვცვლით. ამას, შესაძლოა, დრო დასჭირდეს (მაგალითად, ძვირფასი ადამიანის გარდაცვალების დროს), და, სავსებით ბუნებრივია, თუკი ამ პერიოდში დათრგუნულ განწყობაზე ვიქნებით;
ხანდახან, საჭიროა პრობლემაზე ფიქრს უბრალოდ თავი გავანებოთ და დავისვენოთ; თუმცა, ეს პრობლემიდან გაქცევაში არ უნდა გადაიზარდოს და, რაღაც მომენტში, მოქმედება უნდა დავიწყოთ;
ზოგჯერ, სტრესული სიტუაციიდან გარიდება ერთ-ერთი კარგი გადაწყვეტილება შეიძლება აღმოჩნდეს; როგორც ვთქვით, არსებობს სიტუაციები, სადაც ცხოვრების ამ ეტაპზე რაიმეს შეცვლა ჩვენს შესაძლებლობებს აღემატება და ჯობს, ამ დროს სტრესს თავი უბრალოდ ავარიდოთ.
გამოყენებული წყარობი:
Harrison, Paul, Philip Cowen, Tom Burns, and Mina Fazel. 2017. Shorter Oxford Textbook of Psychiatry.