კოლეგის გარდაცვალებასთან გამკლავება

რჩევები ჟურნალისტებისთვის, რომლებიც კოლეგის გარდაცვალებას უმკლავდებიან

 ჟურნალიზმისა და ტრავმის დარტის სახელობის ცენტრისგან (Dart Center for Journalism and Trauma)

ახალი ამბების სტუდიისთვის თითქმის არ არსებობს იმაზე უფრო დიდი გამოწვევა და მატრავმირებელი მოვლენა, ვიდრე კოლეგის სიკვდილია. მიუხედავად იმისა, რომ ჟურნალისტები განთქმული არიან გამძლეობით, კოლეგის გარდაცვალება მაინც გამოიწვევს დაძაბულობას ნებისმიერი ახალი ამბების განყოფილების გამკლავების სტრატეგიაში. ამით გამოწვეული გვერდითი ეფექტები საგრძნობი იქნება სტუდიის მიღმაც. 

ეს რჩევის ფურცელი გვთავაზობს მითითებებს მყისიერი რეაგირებისთვის ისეთ საკითხებზე, რომელზე ზრუნვაც ჟურნალისტებს კოლეგის ძალადობრივი სიკვდილის შემდეგ დასჭირდებათ. 

ᲒᲐᲛᲝᲬᲕᲔᲕᲔᲑᲘᲡ ᲒᲐᲪᲜᲝᲑᲘᲔᲠᲔᲑᲐ

თუმცა ნებისმიერი უეცარი სიკვდილი შოკისმომგვრელად გვატყდება თავს და მისი გაგების უნარი გვეკარგება, მაგრამ მეტი სირთულე იჩენს თავს, როცა სიკვდილის მიზეზი მიზანმიმართული ძალადობაა. 

ინდივიდების რეაქციები ძლიერ განსხვავდება ერთმანეთისგან. ხშირად ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად მჭიდროდ აკავშირებთ თავს მოვლენასთან და გარდაცვლილ ადამიანთან. იმ კოლეგებსაც კი, რომლებსაც არ ჰქონიათ ახლო ურთიერთობა გარდაცვლილთან ან არასდროს შეხვედრიან მას, შეიძლება ჰქონდეთ მწუხარების და დანაკარგის მძიმე გრძნობები.

ემოციური რეაქციების ამოცნობა და გაგება, თუ რას წარმოადგენენ ისინი (ბუნებრივი რეაგირება არანორმალურ სიტუაციაზე), შეიძლება დაგეხმაროთ მათი ზემოქმედების მინიმუმამდე დაყვანაში. ასეთი რეაქციებია:

• გაშეშება ან არარეალურობის განცდა – თითქოს ეს ამბავი არ მომხდარა და ადამიანი ჯერ კიდევ ცოცხალია
• განწყობის ცვალებადობა – ხასიათის ცვლა, როდესაც მწუხარების მძაფრ გრძნობას ცვლის აღტაცება, რომ თავად გადარჩით 
• ლეთარგია ან დაღლილობის უჩვეულო განცდა
• გამუდმებით ფიქრი ამ მოვლენის შესახებ – მათ შორის, გონებაში მისი ხშირად გამეორება – მაშინაც კი, თუ უშუალოდ არ შეესწარით მას
• ყურადღების კონცენტრაციის სირთულე
• დანაშაულის გრძნობა იმის გამო, რომ გადარჩით, ან საკმარისი არ გაგიკეთებიათ სხვების დასაცავად
• თქვენ თავს არიდებთ გახსენებას და ერიდებით მოვლენის განხილვას, როდესაც სხვები იწყებენ მასზე ლაპარაკს
• ძლიერი ბრაზი, რომელიც მიმართულია თავდამსხმელების ან სხვების, მაგალითად, კოლეგების, ოჯახის წევრების ან საკუთარი თავის მიმართ
• ფიზიკური რეაქციები, როგორიცაა ტკივილი, თავბრუსხვევა, დაჭიმულობა გულმკერდის არეში და სუნთქვის უკმარისობა, ჭამის და ძილის გაძნელება

ᲒᲐᲛᲙᲚᲐᲕᲔᲑᲘᲡ ᲯᲐᲜᲡᲐᲦᲘ ᲒᲖᲔᲑᲘ

გადაწყვიტეთ, რამდენად გსურთ ამ სიუჟეტზე მუშაობა. კოლეგის დაკარგვა სიუჟეტს პირადულ ამბად აქცევს. ზოგს შეიძლება აბნევდეს ამ მოვლენების გაშუქება, სხვებისთვის კი, შეიძლება, მოკლე და მიმდინარე სიუჟეტის კეთება სასარგებლოც იყოს; სიმართლის დადგენა შეიძლება კარგი გზა იყოს კოლეგის ხსოვნის უკვდავსაყოფად ან გამოსწორების გზის საძიებლად. დაფიქრდით, რამდენად გსურთ დეტალებში ჩაძიება. ასევე გაითვალისწინეთ, რომ ასეთ დროს სხვა ისტორიებზე მუშაობა, რომლებიც მოიცავს ტრავმას, შეიძლება უფრო რთული იყოს. 

მიიღეთ და გაეცით სოციალური მხარდაჭერა. კვლევა ადასტურებს იმას, რაც ჩვენ ინსტინქტურად ვიცით: კრიზისის დროს ადამიანური კავშირები მნიშვნელოვანია. სოციალური მხარდაჭერა მთავარი ფაქტორია იმისთვის, რომ ადამიანები ადვილად გაუმკლავდნენ ტრაგედიას. ახალი ამბების სტუდიებს, რომლებსაც კოლეგა დაუკარგავთ, უმნიშვნელოვანესად მიაჩნიათ საერთო საქმიანობის ირგვლივ გაერთიანება. სტრესულ მდგომარეობაში მყოფ სხვა სტუდიებთან დაკავშირება შეიძლება თქვენთვისაც და მათთვისაც სასარგებლო იყოს.

ყურადღებიანად მოექეცით სხვებს. ყველა ადამიანი განსხვავებულად და სხვადასხვა ტემპით ეგუება დანაკარგს. მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ ყველა ერთი სტილით ვერ გაუმკლავდება. ზოგს ამ ამბავზე საუბარი სჭირდება, სხვები – უკეთესად ასრულებენ კონკრეტულ ამოცანებს. კულტურა, გენდერი, სოციალური კლასი და თაობა გავლენას ახდენს იმაზე, თუ როგორ უმკლავდებიან ადამიანები გარდაცვალებას. 

იზრუნეთ ყოველდღიურ მოთხოვნილებებზე. სათანადო კვება, ადეკვატური ძილი და დასვენება გადამწყვეტია სხეულის სტრესული რეაქციების შესამცირებლად.

დაიცავით რუტინა. როდესაც კრიზისი ყველაფერს თავდაყირა აყენებს, შეიძლება, ყველა რუტინის შეჩერება მოგვინდეს. მიუხედავად იმისა, რომ ყველაფერი არ შეიძლება (და არც უნდა) დაუბრუნდეს დაუყოვნებლივ ჩვეულებრივ საქმიანობას, შეეცადეთ, მაქსიმალურად შეინარჩუნოთ ყოველდღიური რიტუალები და საქმიანობები. რუტინა გვეხმარება აწმყო მომენტში დამკვიდრებაში და საშუალებას გვაძლევს გავუმკლავდეთ იმას, რაც ამჟამადაა გასაკეთებელი.

ყურადღება მიაქციეთ თქვენს სხეულში არსებულ ფიზიკურ დაძაბულობას. ვარჯიში შეიძლება მშვენიერი გზა აღმოჩნდეს სტრესით გამოწვეული ფიზიკური დაძაბულობის მოსახსნელად. ის ასევე იძლევა სტრუქტურას და ხელს უწყობს გუნების შეცვლას. არ არის აუცილებელი, რომ ვარჯიში ინტენსიური იყოს: მსუბუქი გაწელვები დაგეხმარებათ, ხოლო ღრმა დიაფრაგმული სუნთქვა დაძაბულობის მოხსნის ყველაზე მარტივი და პირდაპირი გზაა. 

უფრთხილდით ალკოჰოლს, სტიმულატორებს და ნარკოტიკებს. ერთი შეხედვით, ალკოჰოლი შეიძლება სასარგებლოდ მოგვეჩვენოს, მაგრამ ის დეპრესიული საშუალებაა, რომელიც აფერხებს ძილს, აძლიერებს კოშმარებს და აკვიატებულ წარმოდგენებს. აკონტროლეთ, რამდენს სვამთ.

ნუ მიივიწყებთ დაკავდეთ სასიამოვნო აქტივობებით. ზოგადად, სამუშაოს მიღმა ეძებეთ იმგვარი განტვირთვა, რაც გიხსნით საკუთარი თავისგან და საზრუნავებისგან. ბევრი ადამიანი თვლის ბუნებასთან კონტაქტს განწყობისა და პერსპექტივის შეცვლის ეფექტურ საშუალებად. ეს შეიძლება იყოს პარკში სეირნობა ან, უბრალოდ, მებაღეობა. კვლევებმა აჩვენა, რომ ბუნებასთან უშუალო კონტაქტი დიდ გავლენას ახდენს იმაზე, თუ როგორ უმკლავდება ჩვენი ჰორმონალური და ნერვული სისტემები სტრესს.

ნუ ჩაიკეტებით საკუთარ თავში. საკუთარი თავისთვის დროის გამოყოფა მნიშვნელოვანია, მაგრამ ფრთხილად იყავით, იზოლაციაში არ აღმოჩნდეთ. მძაფრმა განცდებმა შეიძლება დააზიანოს მოვლენების გააზრების ნორმალური უნარი. კვლევებმა აჩვენა, რომ სხვა ადამიანებთან კავშირის შენარჩუნება ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტია უეცარი ტრავმის ეფექტურად დასაძლევად.

მიეცით გრძნობებს გამოვლენის საშუალება. მომხდართან შეგუება ხშირად მოითხოვს მტკივნეულ თემასთან პირისპირ დარჩენას. თუ მას უბრალოდ გვერდზე გაწევთ, სავარაუდოა, რომ მოგვიანებით ბუმერანგივით დაბრუნდეს და უფრო პრობლემურად იქცეს. ხშირად ძალიან სასარგებლოა თქვენთვის სანდო ადამიანებთან საუბარი. მარტივი საქმიანობა – წერა – ასევე შეიძლება იყოს მტკივნეული გამოცდილების გადალახვის და მოგვარების კარგი გზა. სამეცნიერო კვლევებმა აჩვენა, რომ პირადი დღიურის წარმოება სასოწარკვეთისა და დეპრესიის დაძლევის ეფექტური საშუალებაა.

იყავით დიდსულოვანი საკუთარი თავის მიმართ. შეიძლება აღმოაჩინოთ, რომ ფიქრობთ, ამბობთ ან აკეთებთ ისეთ რამეს, რაც შეუფერებლად გეჩვენებათ. ხშირად თანმდევია დანაშაულის გრძნობაც, თუმცა, ის შეიძლება იყოს არაპროპორციული ან უსაფუძვლო. ზოგი თავს იდანაშაულებს იმაში, რომ უფრო მეტი არ გააკეთა ვინმეს სიკვდილის თავიდან ასაცილებლად, მაშინაც კი, თუ აშკარად შეუძლებელი იყო რამის შეცვლა. ზოგიც შეიძლება დანაშაულს იმის გამო გრძნობდეს, რომ გადარჩა. ძალადობრივი სიკვდილის შემთხვევაში ხშირია გადარჩენით აღტაცება, შვების ძლიერი განცდა, რომ თავადაც არ მოგკლეს. ეცადეთ, არ დაიდანაშაულოთ თავი ასეთი რეაქციების გამო, ანზედმეტად დიდი მნიშვნელობა არ მიანიჭოთ ამგვარ აზრებს. ჯერ აღიარეთ, რომ სიკვდილი იწვევს დამაბნეველ და წინააღმდეგობრივ განცდებს, შემდეგ კი ყურადღება გაამახვილეთ სიტუაციის ისეთ ასპექტებზე, რომელთა კონტროლი თავად შეგეძლებათ სამომავლოდ. 

დამნაშავეზე ფიქრების მართვა. შეიძლება გაგიჩნდეთ ძლიერი ბრაზის გრძნობა მოძალადის მიმართ. თავისთავად, ბრაზში ცუდი არაფერია: მას შეუძლია პოზიტიური და აზრიანი ქმედებები გააძლიეროს. მაგრამ რაღაც დროს შეიძლება გრძნობები ისე გამძაფრდეს და ყოველდღიურ აზროვნებაში ისე დომინირებდეს, რომ უკვე ხელს გიშლიდეთ ცხოვრებაში. ასეთ შემთხვევაში შეეცადეთ დაელაპარაკოთ ისეთ ადამიანს, ვისაც ენდობით და გაგიგებთ, ან მოიძიოთ პროფესიული დახმარება. 

ᲠᲝᲒᲝᲠ ᲕᲘᲧᲝᲗ ᲛᲮᲐᲠᲓᲐᲛᲭᲔᲠᲘ ᲙᲝᲚᲔᲒᲐ

სოციალური მხარდაჭერა მნიშვნელოვანია. კოლეგების გამხნევება შეიძლება იყოს მნიშვნელოვანი გზა კრიზისის დროს რაიმე პოზიტიური და საჭირო საქმის გასაკეთებლად. კოლეგის გარდაცვალება, სავარაუდოდ, ყველას შეაძრწუნებს ახალი ამბების სტუდიაში. სიკვდილი ის თემაა, რომელზე საუბარსაც ბევრი ჩვენგანი ერიდება. შეიძლება შეგვეშინდეს, რომ ჩვენი ნათქვამი არაგულწრფელად ან უცნაურად ჟღერდეს, ან ვიგრძნოთ, რომ ვიღაცის პირად სივრცეში ვიჭრებით. ამის მიუხედავად, უმჯობესია, მარტივად აღნიშნოთ ის, რაც მოხდა, ვიდრე ადამიანს გარიყულობის განცდა დაუტოვოთ. „ძალიან ვწუხვარ“ ან „არ ვიცი, რა ვთქვა“ სჯობს არაფრის თქმას. მატრავმირებელი გამოცდილება ადამიანებს საკუთარ თავში ჩაკეტვის ტენდენციას უჩენს. სულ სხვაა, როცა ვინმეს პირადი სივრცის მოთხოვნილებას პატივს სცემ და სხვაა, როცა შთაბეჭდილების უქმნი, თითქოს მას თავს არიდებ.

თუ კოლეგაზე სწუხხართ, შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ და ჰკითხოთ, სურს თუ არა თქვენთან საუბარი. ეს არ არის მოყვარული ფსიქოლოგის როლის მორგება და ვინმეს „გამაგრება“: ეს არის სრულყოფილად ჩართვა და მოსმენა ისე, რომ ადამიანმა იგრძნოს სხვებთან კავშირი. 

სცადეთ შემდეგი: 

• იპოვეთ დრო და ადგილი, სადაც საუბარს არ შეგაწყვეტინებენ
• უბრალოდ, მოუსმინეთ და მიეცით საშუალება თქვან, რისი თქმაც სურთ
• დაიმახსოვრეთ, რომ მიმღებლობა და გვერდით ყოფნა, როგორც წესი, ყველაზე მარტივი და ეფექტური რამ არის, რაც ადამიანს შეუძლია 
• თუ კონკრეტული პრობლემები წამოიჭრება, სთხოვეთ, გადაჭრის გზებზე იფიქრონ
• შესთავაზეთ პრაქტიკული დახმარება სამუშაოს ან სხვა საკითხებთან დაკავშირებით 
• შესთავაზეთ კვლავ საუბრის და ერთად ყოფნის მეტი შესაძლებლობა

თავიდან აიცილეთ:

• რთულ გრძნობებში გარკვევა ან მომხდარის დეტალებში ჩაძიება
• ვარაუდი, რომ თქვენც ისევე გრძნობთ თავს, როგორც ისინი, ან რომ იცით, რას გრძნობენ ისინი 
• დაუკითხავად რჩევების მიცემა იმ იმედით, რომ თქვენ შეძლებთ რამის გამოსწორებას 
• არასასურველი რელიგიური მოსაზრებების შეთავაზება
• მათი გრძნობების განსჯა ან „შესწორების“ მცდელობა.
• თქვენი ისტორიის მოყოლა, ჯერ მათთვის წესიერად მოსმენის გარეშე
• ვარაუდის გამოთქმა, რომ აქამდე უნდა გაევლო ემოციას
• იმის მოყოლა, თუ რამდენად კარგად უმკლავდებით თქვენ – როცა ამის შესახებ არ გეკითხებიან

ზოგადად, გახსოვდეთ, რომ ადამიანები უფრო მეტად იხსნებიან კრიზისის დროს. ამიტომ, მნიშვნელოვანია საზღვრების შენარჩუნება. პატივი ეცით თქვენი საუბრების კონფიდენციალურობას და ნუ ისარგებლებთ იმ ნდობით, რომელიც შეიძლება თქვენზე დაამყარონ. გარდა ამისა, არ დაივიწყოთ საკუთარ თავზე ზრუნვის საჭიროებაც.

 ᲘᲪᲝᲓᲔᲗ ᲢᲠᲐᲕᲛᲘᲡ ᲒᲐᲛᲐᲖᲕᲘᲐᲓᲔᲑᲔᲚᲘ ᲔᲤᲔᲥᲢᲘᲡ ᲨᲔᲡᲐᲮᲔᲑ

ტრავმას აქვს მიდრეკილება, გაზარდოს ის ემოციები, რაც ზედაპირზე არ დევს. თუ გრძნობთ, რომ კამათი ღვივდება, შეეცადეთ, არ გაამწვავოთ. ამის ნაცვლად, მიიღეთ ეს, როგორც მინიშნება ღრმად ამოსუნთქვისა და თქვენი აზრის უფრო რბილად გადმოსაცემად. მნიშვნელოვანია, რომ თანამშრომლებმა გააკეთონ ყველაფერი, რაც შეუძლიათ, რათა თავიდან აიცილონ დაპირისპირების გაზრდა. იზოლაცია და დაყოფა მხოლოდ გაზრდის სტრესის დონეს და შეამცირებს ახალი ამბების სტუდიის უნარს, რეაგირება მოახდინოს გარე საფრთხეებზე და დარჩეს სამუშაოზე ორიენტირებული.

დაიმახსოვრეთ ისიც, რომ ტრავმულ სიტუაციაში კოლეგებზე ჩვეულებრივზე უფრო უარყოფითად იმოქმედებს ჭორები ან კრიტიკა, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ ის მიმართულია მათ პიროვნებებზე, ან ეხება კრიზისის დროს სათანადო რეაგირების არქონას. პატივისცემა და თავაზიანობა ორმაგად მნიშვნელოვანია, როდესაც სამუშაო გარემოს სოციალური სტრუქტურა დაძაბულია მატრავმირებელი მოვლენის გამო.

შეიძლება წარმოიშვას განხეთქილება იმის თაობაზე, თუ ვის აქვს „უფლება“ გარდაცვლილის სახელით, ან მის შესახებ ისაუბროს. მაგალითად, კოლეგებისთვის, რომლებიც განსაკუთრებით ახლოს იყვნენ გარდაცვლილთან, შეიძლება გამაღიზიანებელი აღმოჩნდეს სხვების მოსმენა, რომლებიც კარგად არ იცნობდნენ ამ პიროვნებას, ან რომლებიც გარდაცვლილის მიმართ ანტაგონისტურად იყვნენ განწყობილნი, ახლა კი დაკარგვის ან დაბნეულობის გრძნობებზე საუბრობენ. უეცარი გარდაცვალება ყველას რთულ მდგომარეობაში აყენებს. ადამიანებს შეიძლება გაუჭირდეთ სწორი სიტყვების პოვნა, ან შეიძლება უხერხულად ან ხელშემშლელად მოიქცნენ, რადგან ბოლომდე არ ესმით, როგორ მართავს მათი ემოციები მათ ქმედებებს. მათ შეიძლება აიკვიატონ წვრილმანი საკითხები, რომლებიც სხვებისთვის პრიორიტეტული არ არის.

პროექტის „ფსიქიკური ჯანმრთელობის მხარდაჭერა მედიის წარმომადგენლებისთვის“ სახელით, გვინდა დიდი მადლობა გადავუხადოთ ჟურნალიზმისა და ტრავმის დარტის სახელობის ცენტრს (Dart Center for Journalism and Trauma) მოცემული მასალის თარგმნის ნებართვისთვის. 

წინამდებარე მასალა მომზადდა ევროკავშირის ფინანსური მხარდაჭერით და გერმანიის ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის ფედერალური სამინისტროს თანადაფინანსებით. ამ მასალის შინაარსი ფონდის „გლობალური ინიციატივა ფსიქიატრიაში – თბილისი“ პასუხისმგებლობაა და არ გამოხატავს ევროკავშირის და გერმანიის ფედერალური სამინისტროს შეხედულებებს.