(პანდემიის გაშუქების მაგალითზე)
როგორ შეუძლიათ ჟურნალისტებს ტრავმასთან გამკლავებაკრიზისის გაშუქების დროს
ავტორები: ბრიუს შაპირო, დარტ ცენტრის აღმასრულებელი დირექტორი და ქეით მაკმაჰონი, დარტ ცენტრის აზიისა და წყნარი ოკეანის ოფისის დირექტორი
როცა ჟურნალისტები კრიზისულ მოვლენებს, ტრაგედიებსა თუ კატასტროფებს აშუქებენ და დაზარალებული ადამიანებისგან ინტერვიუს იღებენ, ისინი რთული ამოცანის წინაშე დგანან: დამატებით არ ავნონ მსხვერპლს და, ამავდროულად, იზრუნონ საკუთარ ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე.
დარტ ცენტრის (Dart Center) აზიისა და წყნარი ოკეანის რეგიონული დირექტორი ქეით მაკმაჰონი და დარტ ცენტრის ჟურნალიზმისა და ტრავმის აღმასრულებელი დირექტორი ბრუს შაპირო ჟურნალისტებს ურჩევენ გამოიყენონ საკუთარ ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვის ქვემოთ მოყვანილი სტრატეგიები მატრავმირებელი მოვლენის გაშუქების დაწყების წინ, მიმდინარეობისას და დასრულების შემდეგ − COVID-19-ის პანდემიის გაშუქების მაგალითზე. საუბარი ჩაიწერა ჟურნალისტმა ოლგა სიმანოვიჩმა.
სამუშაოს დაწყებამდე: მზადება ამბის გადმოსაცემად
ნუ დაელოდებით, სანამ ისტორია ჩაგითრევთ და ემოციური განცდები და დაღლილობა წაგლეკავთ. წინასწარ შეადგინეთ მოქმედების გეგმა, რომელსაც მიჰყვებით.
საგამოძიებო მარათონის გეგმა
- შეადგინეთ დროში გაწერილი გრაფიკი. გადაწყვიტეთ, როდის შეასრულებთ ყველაზე რთულ სამუშაოს − მაგალითად, დილით, როცა უფრო ენერგიული ხართ.
- გამოყავით დრო შესვენებებისთვის.
- განსაზღვრეთ დრო ისეთი სამუშაოს შესასრულებლად, რომელიც მოითხოვს სიტუაციაში ჩაღრმავებას ან ჩაღრმავებულ ინტერვიუებს.
- სანამ დაიღლებით, თუკი ეს შესაძლებელია, დაიწყეთ იმ სამუშაოს შესრულებით, რომელიც მეტ ემოციურ დაძაბულობას მოითხოვს.
- ნუ იმუშავებთ მატრავმირებელი შინაარსის მასალაზე ძილის წინ.
- რიტმული ინტერვალებით გამოყავით დრო ძილისა და დასვენებისთვის (ცურვა, იოგა, ვარჯიში, მედიტაცია, მეგობრებთან (ონლაინ) კონტაქტი);
- იცოდეთ თქვენი შესაძლებლობების ზღვარი, ტრიგერები (მაპროვოცირებელი ფაქტორები), სუსტი მხარეები.
- შეაფასეთ ფსიქოლოგიური და ფიზიკური რისკები ემოციურად მძიმე სამუშაოს დაწყებამდე.
- ცვალეთ თქვენი გეგმა-გრაფიკი გარემოების შესაბამისად, მაგრამ არა იმდენად, რომ დაწესებული ვადების დარღვევა მოგიწიოთ და ეს დამატებითი სტრესის მიზეზად გადაიქცეს.
„რომ არ გადაიტვირთოს, ტვინს სტრესის შემდეგ აღსადგენად დრო სჭირდება“ − ამბობს შაპირო. „დღის წესრიგის შედგენისას, მნიშვნელოვანია გაითვალისწინოთ ისეთი საქმიანობაც, რაც კარგ ხასიათზე დაგაყენებთ“.
გაიაზრეთ ტრიგერები: საჭიროა იცოდეთ, რა თემამ შეიძლება თქვენში ძლიერი უარყოფითი ემოცია და მოგონებების გამოიწვიოს.
რეგულარულად მიმართეთ თვითანალიზს. როგორც მაკმაჰონი აღნიშნავს, ახლახან გადატანილი სტრესი, შესაძლოა, უფრო მოწყვლადს ხდიდეს ადამიანს. გაითვალისწინეთ არა მხოლოდ ამჟამინდელი, არამედ ძველი მატრავმირებელი გამოცდილებაც. დრამატული მოვლენები, თაობათაშორისი კონფლიქტები, პიროვნული ტრავმა, რომელმაც უშუალოდ თქვენზე ან თქვენს ახლობელ ადამიანებზე იქონია გავლენა − წარსულმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს თქვენს აწმყოზე. შეიძლება ისე მოხდეს, რომ ტრავმული მოვლენის მსხვერპლთან ინტერვიუს დროს მისი ისტორია განსაკუთრებული სიმწვავით იგრძნოთ. ამან შეიძლება ტრიგერის როლი შეასრულოს და ძველი ტრავმა ფლეშბექების, სევდის, შფოთვის ან პანიკის სახით ამოგიტივტივდეთ. გააცნობიერეთ თქვენი ტრიგერები: საჭიროა იცნობდეთ იმ თემებს, რომელმაც თქვენში მოგონებები ან ძლიერი ემოციები შეიძლება გამოიწვიოს.
მაკმაჰონი გვთავაზობს კითხვების წინასწარ საკონტროლო ჩამონათვალს, რომელიც საკუთარ თავს უნდა დაუსვათ მნიშვნელოვანი ინტერვიუს დანიშვნამდე:
ფსიქოლოგიური რისკების შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალი
| მზად ვარ, რომ გადავიტანო სხვა ადამიანების მაღალი შფოთვა და დისტრესი? | დიახ | არა |
| ბოლო დროს მქონდა თუ არა რაიმე ემოციური ამ ფსიქოლოგიური ხასიათის პრობლემები? | ||
| ახლახან ხომ არ განმიცდია რაიმე პირადი დანაკარგი? | ||
| აქვთ თუ არა ჩემს ნათესავებს ჯანმრთელობის პრობლემები? | ||
| ოჯახურმა სირთულეებმა, დავამ ან დაავადებებმა ხომ არ მაიძულეს შემეცვალა ჩემი გეგმები? | ||
| ხომ არ ვგრძნობ თავს ჩვეულებრივზე მეტად მოწყვლადად? | ||
| ფიზიკურად ჯანმრთელად ვგრძნობ თავს? |
ჟურნალისტები, რომლებიც თავს მოწყვლადად და მშფოთვარედ გრძნობენ კორონავირუსის ეპიდემიის დროს სოციალური დისტანცირებისა და სხვა პირადი ცხოვრებისეული ყოველდღიურობის რღვევის გამო, უნდა იცნობდნენ საკუთარი ტრიგერებს; აუცილებლად მოიძიეთ სოციალური კავშირები და მხარდაჭერა.
რეპორტიორების მედეგობა სოციალური დისტანცირების პირობებში
- განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციეთ თქვენი სამუშაო დღის სტრუქტურასა და საზღვრებს.
- ეძებეთ პოზიტიური გამკლავების შესაძლებლობები, როგორიცაა იუმორი ან სოციალური სოლიდარობა.
- შეისწავლეთ თქვენი მისია: მიზნებისა და ეთიკური ნორმების მკაფიო გააზრება არჩევანის გაკეთებაში დაგეხმარებათ და თავს უკეთ გაგრძნობინებთ იმ საქმესთან მიმართებაში, რასაც ყოველ დღე აკეთებთ.
- ეცადეთ დაისახოთ მიღწევადი, განხორციელებადი მიზნები − როგორც პირადი, ასევე პროფესიონალური.
ფიზიკური მზაობა ასევე გადამწყვეტია COVID-19-ის ეპიდემიის გასაშუქებლად, ნიღბების, ხელთათმანების, ხელის, აღჭურვილობისა და ზედაპირების სადეზინფექციო საშუალებების მოპოვების ჩათვლით. როგორც მაკმაჰონი აღნიშნავს, წარსულში გადატანილი ტრავმის გამო, დამცავი საშუალებების ტარებისას ზოგი ჟურნალისტი შესაძლოა თავს არაკომფორტულადგრძნობდეს, ან კლაუსტროფობიის შეგრძნებამაც კი შეაწუხოს; ამ შემთხვევაში, ისინი ზემდგომ პირებს უნდა გაესაუბრონ.
სამუშაოს მიმდინარეობისას: ტრავმულ შინაარსთან მუშაობა
COVID-19-თან დაკავშირებული ჯანდაცვის ღონისძიებების გამო, თქვენი და თქვენი რესპონდენტის უსაფრთხოებისთვის შესაძლოა პირისპირ ინტერვიუების შეზღუდვა მოგიხდეთ; ფიზიკური დისტანციის კომპენსირებისთვის, მაკმაჰონი გახანგრძლივებულ ვიზუალურ კონტაქტს გვთავაზობს. ვირტუალური რეპორტაჟიც კი შეიძლება მატრავმირებელი იყოს.
ფსიქოლოგიური ტრავმა, პირველ რიგში, ფიზიკური მდგომარეობაა. ისწავლეთ ტრავმულ სიტუაციაში თქვენი ფიზიკური რეაქციების ამოცნობა. როგორც მაკმაჰონი აღნიშნავს, საჭიროა გვახსოვდეს − ჟურნალისტები არ წარმოადგენენ გამონაკლისს ამ წესებიდან. ის ურჩევს მათ გაიცნონ საკუთარი თავი, რეაქციები და საქმეს მომზადებულები შეხვდნენ.
სხეულის პასუხი ტრავმაზე
- თქვენი სხეული განგაშის მდგომარეობაშია, საფრთხეში ყოფნის მსგავსად. თავდაცვის მექანიზმები აქტიურდება და ცვლის ტვინში მიმდინარე ქიმიურ პროცესებს.
- თქვენ განიცდით ტკივილსა და დისტრესს − ეს ნორმალურია.
- თქვენ იგრძნობთ როგორც ფიზიოლოგიურ, ასევე ფსიქოლოგიურ რეაქციებს.
თუკი გრძნობთ გახშირებულ გულისცემას, გადამეტებულ ოფლიანობას, იწყებთ ტირილს, ან გრძნობთ ფიზიკურ ტკივილსაც კი, ფსიქოლოგები თავდაცვისთვის დამატებითი ზომების მიღებას გირჩევენ.
ფსიქოლოგიური თავდაცვის ზომები
- შეისვენეთ და ისუნთქეთ.
- გადადგით ნაბიჯი უკან. თუ ეს შესაძლებელია, გადით ოთახიდან ცოტა ხნით მაინც. შეასრულეთ რამდენიმე სავარჯიშო: იხტუნეთ ან ირბინეთ. მოძრაობა და ადგილის შეცვლა შეიძლება თქვენი რეაქციების ნორმალიზებაში დაგეხმაროთ.
- თუკი ვერ ახერხებთ ოთახის დატოვებას, შეცვალეთ პოზა. ეცადეთ, მაქსიმალურად კომფორტულად დაჯდეთ და გამართოთ ხერხემალი. ეცადეთ, კვლავ იგრძნოთ თქვენი სხეული. როდესაც ფსიქოლოგიურ დისკომფორტს განვიცდით, ხშირად გაუაზრებლად, ფეხს ფეხზე ვიდებთ ან ხელების სრესას ვიწყებთ. გაჭიმეთ ფეხები და მოადუნეთ კუნთები.
- მიმართეთ საყრდენის (grounding) ტექნიკას. გაშალეთ ფეხები, არ გადააჯვარედინოთ. ორივე ფეხი თანაბრად დადგით იატაკზე, შეიგრძენით კონტაქტი ზედაპირთან.
- შეასრულეთ სუნთქვითი სავარჯიშო. ჩაისუნთქეთ სამ თვლაზე, შეიკავეთ სუნთქვა ხუთი თვლის მანძილზე და ამოისუნთქეთ რვა თვლაზე.
ჯერ არნახული სიტუაციის პირობებში, ჟურნალისტები მზად უნდა იყვნენ მოულოდნელი ქცევისთვისაც. „ხალხის შფოთვა ყველანაირი ფორმით ვლინდება“, ამბობს მაკმაჰონი. „თქვენ შესაძლოა არ იცოდეთ, რა იქნება მაპროვოცირებელი ამა თუ იმ ადამიანისთვის. თუკი ინტერვიუს მგლოვიარე დედისგან იღებთ, ამ სიტუაციაში შეიძლება უფრო იცოდეთ, რა შეიძლება მისთვის ტრიგერი აღმოჩნდეს, რადგან მისი მდგომარეობა ერთგვარად კონტროლირებულია. მაგრამ სიტუაცია, რომელშიც ახლა ვიმყოფებით, სრულიად ახალია“.
შემდეგ: აღდგენა ემოციურად დამთრგუნველი ისტორიების შემდეგ
რთული ისტორიის გადმოცემის დასრულებისას დაფიქრდით, ხომ არ ამჟღავნებთ ფსიქოლოგიური დისტრესის შემდეგ ნიშნებს:
- შფოთვა
- დაბნეულობა
- იზოლირებულობის განცდა
- სირცხვილი
- დანაშაულის გრძნობა
- პასიურობის განცდა
- სასოწარკვეთილება
- საკუთარი თავის დადანაშაულების განცდა
- დემორალიზების განცდა
- ღალატის განცდა
როგორც მაკმაჰონი აღნიშნავს, სიღრმისეული ამბები მარათონია და არა სპრინტი. ჟურნალისტებმა უნდა განსაზღვრონ რიტმი, ცვალონ განრიგი და სამუშაოს შინაარსი; ასევე, გამოყონ დრო სიხარულისა და სიცილისთვის. დარტ ცენტრის თანახმად, მატრავმირებელ სიუჟეტებზე მუშაობის შემდეგ ჟურნალისტებს დაეხმარებათ მედიტაცია, თერაპევტთან შეხვედრა ან ვარჯიში.
როგორ გადავურჩეთ ფსიქოლოგიურ ტრავმას
- ნუ იჩქარებთ ინტერვიუს ტრანსკრიპტის დაუყოვნებლივ მომზადებას – ცოტა ხნით გადადეთ მატრავმირებელ მასალაზე მუშაობა, თუ ამის საშუალება გეძლევათ.
- ცვალეთ სიუჟეტის თხრობის პერსპექტივა, ჩართეთ მედეგობის და შემოქმედებითი გამკლავების სტრატეგიები; გადმოეცით კონტექსტი, რომელიც მოიცავს როგორც სიკვდილის მაჩვენებლებს, ასევე აღდგენის რაოდენობებს.
- დაუბრუნდით დასვენების გეგმას და გააკეთეთ რაიმე განსხვავებული, რაც საქმიდან ყურადღების გადატანაში დაგეხმარებათ; მაგალითად, გაასეირნეთ ძაღლი, დაკავდით სპორტით, მედიტაციით, ან, უბრალოდ, ისადილეთ მეგობრებთან ან კოლეგებთან ერთად.
- იმსჯელეთ ნებისმიერ წამოჭრილ პრობლემაზე კოლეგებთან. სოციალური მხარდაჭერა მნიშვნელოვანია. დაეხმარეთ ერთმანეთს − ახალი ამბების განყოფილებაში მოიძიეთ ადამიანი, ვისთანაც თქვენი გამოცდილების გაზიარებას და გამოსავლის ძიებას შეძლებთ.
- მხარი დაუჭირეთ კოლეგებს რთულ სიუჟეტზე მუშაობის დროს.
- დაუთმეთ დრო სტრესზე რეაქციის გააზრებას – რატომ იმოქმედა ამან თქვენზე და რით შეგიძლიათ გაუმკლავდეთ.
„ნამდვილად მნიშვნელოვანია გვესმოდეს ხანგრძლივი სტრესის ბუნება“, ამბობს შაპირო. „თუკი სტრესი დაუნდობლად ძლიერი და დროში გაწელილია, ადრე თუ გვიან თქვენი შრომისნაყოფიერება დაიკლებს და პროფესიული გადაწვაც იჩენს თავს. მნიშვნელოვანია, ვიყოთ პროაქტიულები და ჩვენი სხეული და გონება სტრესს მოვარიდოთ“.
ჟურნალისტები გამძლე ადამიანები არიან!
პროექტის „ფსიქიკური ჯანმრთელობის მხარდაჭერა მედიის წარმომადგენლებისთვის“ სახელით, გვინდა დიდი მადლობა გადავუხადოთ ჟურნალიზმისა და ტრავმის დარტის სახელობის ცენტრს (Dart Center for Journalism and Trauma) მოცემული მასალის თარგმნის ნებართვისთვის.
წინამდებარე მასალა მომზადდა ევროკავშირის ფინანსური მხარდაჭერით და გერმანიის ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის ფედერალური სამინისტროს თანადაფინანსებით. ამ მასალის შინაარსი ფონდის „გლობალური ინიციატივა ფსიქიატრიაში – თბილისი“ პასუხისმგებლობაა და არ გამოხატავს ევროკავშირის და გერმანიის ფედერალური სამინისტროს შეხედულებებს.
